انسان موفّق،خانواده موفّق

مقدمه

علم از ان نقطه و آن زمان آغاز شد که بشر به فکر حل مسائل مختلف زندگی افتاد. به عبارت دیگر، تاریخ علم مصادف با تاریخ تولد بشر است. بشر اولیه برای حل مسائل و مشکلات خود از ابتدایی‌ترین مرحله شروع کرد و به کمک برخی از روابط تجربی قادر شد محیط پیرامون خویش را کم و بیش بشناسد و بدین طریق از پیچ و تاب‌ و فراز و نشیب هستی آگاه شود.

دردنیای امروز دانایی یکی ازمحورها وشاخص‌های اصلی پیشرفت و تعالی هرجامعه محسوب می‌شود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات وگسترش دانایی به دسترسی سریع وآسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانسته های ما یا ازطریق مطالعه منابع اطلاعاتی موجود حاصل می‌شود یا براساس پژوهش‌هایی که خود انجام می دهیم به دست می‌آید. اگراین دانسته‌ها بر اساس نتایج پژوهش های قبلی باشد در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته‌ایم واگرمبتنی برمشاهدات و تحلیل‌های جاری باشد تلاش ما به تولید اطلاعات منجرشده است. بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید درواقع حاصل فعالیت‌های پژوهشی است که انجام می‌گیرد.

پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش درجامعه و ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران، 25 آذر از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نامگذاری شد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیزاز سال ۱۳۷۹چهارمین هفته آذر ماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد علت نامگذاری چنین روزی این است که در این روز، مردم با اهمیت پژوهش، نقش، جایگاه و تأثیرآن در اداره سازمان‌ها، اداره کشور و جامعه و بهبود وضع زندگی شهروندان آشنایی بیشتری پیدا کنند و از زاویه‌ای دیگر در جریان کارکرد مؤسسات، سازمان‌ها و مجموعه‌هایی‌که ماهیت وظایفشان، پژوهشی است قرارگیرند.

تعریف پژوهش

برای«پژوهش»، تعاریف متعددی بیان شده است.برخی آن را « مطالعه آگاهانه، برنامه‌ریزی شده و روش‌مند به هنگام مواجهه با مساله ای پیچیده ومبهم به قصد ایجاد وضوح و رفع پیچیدگی و ابهام ازآن مساله»، عنوان کرده اند.

منوچهرآقایی درکتاب «پژوهش»، درتعریف این واژه نوشته است: تحقیق وپژوهش به مجموعه فعالیت های بدیع، خلاق، نوآورانه، نظام‌یافته وبرنامه‌ریزی شده‌ای گفته می‌شود که به طورکلی با هدف و در جهت گسترش شناخت مرزهای علمی وکاربرد این دانش برای بهبود زندگی و به طورخلاصه در جهت نوآوری و ایجاد فرآورده‌ها، فرایندها، وسایل و ابزار، نظام‌ها، خدمات و روش‌های جدیدکه درنهایت منجر به رشد و توسعه می‌شود، صورت پذیرد. علی دلاور، استاد دانشگاه علامه طباطبایی ،پژوهش را «بحث و گفت وگو در زمینه فرایند عام درمعارف بشری» می‌خواند.

آن چه درهمه تعاریف فوق مشترک است، سه ویژگی است که عبارت است از: فرایندی بودن پژوهش، نظم واستمرار در انجام فعالیت‌ و هدف نهایی که کشف حقیقت یا افزایش آگاهی است. ویژگی سوم به خوبی هدف‌غایی هر فعالیت پژوهشی وجهت آن را مشخص می کند. پژوهش می‌باید باهدف«کشف حقیقت» صورت پذیرد و در صورتی که این هدف تحقق نیابد،کارپژوهشی ابتر است

سابقه پژوهش در اسلام

تحقیق و پژوهش در اسلام و میان مسلمانان، از زمان پیامبر و ظهور اسلام و نزول قرآن رواج یافت، شکی نیست که دین مبین اسلام، به دینی که پذیرش آن بر اساس تحقیق و تفکر بوده در میان ادیان مشهور است. آن گونه که سازمان یونسکو در آمار علمی خود، جایگاه تاکید بر تحقیق وپژوهشِ دین اسلام را از دیگر ادیان برتر دانسته است، قرآن نیز آدمی را به تحقیق وجست وجو تشویق می‌کند و او را وامی‌دارد که درسایه تلاش، حق وحقیقت را بیان دارد و پایه و اساس دین راحفظ کند.

اهمیت وضرورت پژوهش

نوع و سطح فعالیت های پژوهشی یکی ازشاخص های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می شود. موفقیت درتمام فعالیت های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات‌ و غیره به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. درواقع پژوهش یکی ازمحورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هرکشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی صورت نگیرد دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود.

همه آن چه که به عنوان پیشرفت علوم دراعصار مختلف تاریخ می‌شناسیم حاصل تلاش افرادی است که درکارخود رویکردی پژوهشی داشته اند وذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت های پژوهشی آنان بوده است. تحقیق و پژوهش آنچنان اهمیتی دارد که مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) می‌فرمایند:« عنصر تحقیق و پژوهش در همه جا به صورت یک اصل در مجموعه کارها باید مورد توجه قرار گیرد» و در بیانات دیگری می‌فرمایند « پژوهش بایستی هم برای رسیدن به اوج قلّه‌ علم و ایجاد مرجعیّت علمی و هم باید برای حلّ مسائل جاری کشور باشد »

رابطه پژوهش وتوسعه کشور

توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود. درواقع پژوهش موتور محرک پیشرفت وتوسعه محسوب می شود.حتی اگرنشانه هایی ازتوسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمی‌تواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین، پژوهش مبنای توسعه است وتضمینی برای استمرار توسعه به شمار می آید. هم چنین، به کاربستن نتایج پژوهش های انجام شده درهرزمینه به بهبود راهکارها وروش های معمول درزمینه های مورد نظر منجر می شود .

عوامل مؤثر توسعه پژوهش درکشور

عوامل متعددی درتوسعه پژوهش دخالت دارند که ذکر همه آن ها در این مختصر نمی‌گنجد. با این حال می توان به اختصار عوامل توسعه پژوهش را به سه بخش عوامل سخت افزاری، عوامل نرم افزاری و نیروی انسانی تقسیم نمود. منظور از عوامل سخت افزاری همه امکانات فیزیکی وزیرساخت های بنیادی است که امکان انجام پژوهش در حوزه های مختلف را برای پژوهشگران فراهم می آورد. مثلا وجود ابزارهای پژوهشی از قبیل دستگاه ها و آزمایشگاه های پیشرفته و امکانات شبکه ای و رایانه‌ای از جمله این منابع سخت افزاری محسوب می شوند.

منظور از امکانات نرم افزاری جریان اطلاعات و دانش میان پژوهشگران است که از طریق مجله ها و منابع علمی دیگر به صورت چاپی یا الکترونیکی صورت می پذیرد. درنهایت، بخش سوم این مجموعه نیروی انسانی و پژوهشگرانی است که با دانش و تلاش خود می توانند امکانات سخت افزاری و نرم افزاری را به خدمت گرفته و طرح های پژوهشی گوناگون را تدوین واجراکنند. علاوه ‌براین، توسعه آتی پژوهش درهرکشورمبتنی برگسترش رویکرد پژوهش مدار در آموزش آن کشور است که ازسطح آموزش ابتدایی شروع شده وتا پایان تحصیلات دانشگاهی استمرار می یابد.

نقش پژوهش درتصمیم‌گیری‌های کلان

یکی ازعوامل اساسی پیشرفت درکشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً هر نوع پیشرفت و توسعه ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعه کشورهای پیشرفته درنتیجه سرمایه گذاری دربخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی درکشورهای توسعه یافته صنعتی گویای این واقعیت است .

کشورهای پیشرفته صنعتی بخش قابل توجهی ازتولید ناخالص ملی را به سرمایه گذاری در امور پژوهشی و تحقیقاتی اختصاص داده اند. به گفته کارشناسان، این رقم برای کشورهای صنعتی ‪ ۵ درصد است،حال آن که درایران این رقم حدود نیم درصد است.

پژوهش می‌تواند جلوی بسیاری از دوباره کاری‌ها، اتلاف وقت و بودجه را بگیرد. هرقدرموضوعی بزرگ‌تر و با اهمیت ترباشد نیازبه پژوهش برای تصمیم گیری درباره اجرای آن بیشتراست. این کار، ریسک تصمیم و اجراء را به حداقل می‌رساند. برای برنامه‌ریزی بلند مدّت نیز نیاز به تحقیقات بیشتراست. در صورتی که برنامه‌ریزی فاقد پشتوانه تحقیقاتی باشد و به طور همه جانبه پیش ازآغاز مورد بررسی قرار نگرفته باشد، به یقین دراجراء و عملیاتی شدن با مشکل روبه‌روخواهد شد. ازاین رو می‌توان گفت پژوهش به ویژه درتصمیم‌گیری های کلان نقش عمده‌ای دارد. ازهمین روست که بسیاری، پژوهش را «حلقه مفقوده توسعه»یا «سنگ زیر بنای توسعه» می نامند.

به گفته جعفر حبیب اللهی محقق و مدرس دانشگاه علوم پزشکی، «رشد علم محصول کارهای پژوهشی است وکمیت وکیفیت تحقیقات علمی وپژوهشی درهرجامعه ای زمینه ساز توسعه وپیشرفت آن جامعه است».

پژوهش، گام نخست برای حمایت از تولید ملی

بیش از یک دهه است که مقام معظم رهبری با درایت و نکته‌سنجی خاص خود، برای هر سال نامی ویژه انتخاب می‌کنندکه این نامگذاری‌ها، جهت حرکت مسئولین و فعالان سطوح مختلف کشور از جمله بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مشخص می‌کند. در همین زمینه، سال ۱۳۹۱ به عنوان سال «تولید ملی با حمایت از کار و سرمایه ایرانی» نامگذاری شد؛ عنوانی که در یک نگاه ژرف، می‌تواند موجبات شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد کشور را فراهم سازد. ‏بمانند هر سال، اکنون هم، به منظور تحقق شعار تعیین شده، ابتدا می‌بایست الزامات اولیه فرایند پیش رو را سنجیده و سپس در پی اجرایی کردن اهداف خود باشیم. به نظر می‌رسد در زمینه تقویت و بهبود تولید ملی، (با یک دید وسیع که با دورنمایی بزرگ نظیر صادرات گسترده محصولات ایرانی شکل می‌گیرد) پژوهش، اقدام نخست است. ‏

همانگونه که می‌دانیم پژوهش، فعالیتی است دقیق، منظم و منطقی برای کشف حقایق، دستیابی به دانش نو، حل مسائل و تصمیم‌گیری‌های درست. با الگو قراردادن این تعریف و همچنین نگرش جامع به دستاوردهای بزرگ کشورهای توسعه یافته که نشان‌دهنده انجام کار پژوهشی در آغاز هر فعالیتی است، اهمیت و لزوم اقدام پژوهشگران صحنه اجرایی کشور، در سال جاری که با عنوان « جهش تولید با مشارکت مردم » نام‌گذاری شده است. نمود پیدا می‌کند.